Црквата Св. Никола Болнички е изградена во период од 1330 – 1340 година од непознат ктитор. Црквата е мала еднокорабна градба засводена со полукружен свод, а била изградена од кршен камен со декорација изведена од тули околу кровната партија. На нејзината западна страна се наоѓа камбанарија во форма на „фурка“ која е единствена во Македонија, а е карактеристична за приморските цркви на Јадранот. Во XV-от век е доградена мала капела на југ, за која се претпоставува дека е ктиторство на Марко Ксилокаравис, охридски архиепископ и поранешен цариградски патријарх, денес е сочувана само источната апсида. Подоцна на западната и јужната страна на црквата е дограден затворен трем со што ја добива денешната форма.

Фрескопживописот во внатрешноста на црквата, кој е целосно зачуван, потекува од времето на градењето на црквата во периодот од 1330 – 1340 година.  

Околу 1345 година е насликана јужната фасада на која се преставени српскиот владетел Стефан Душан со неговата жена Елена, синот Урош, како и нивните предци св. Сава и св. Симеон Немања.

Во апсидалнот дел на капелата зачувана е дел со претставата ,,Причестувањето на апостолите”. Западната фасада е насликана во 1480/1 година, а насликани се сцени посветени на Исус Христос, Св. Богородица и Св. Никола.

За да ја погледнете виртуелната прошетка на цел екран притиснете тука

Каринскиот манастир и црквата Воведение на Пресвета Богородица се наоѓат на 5 км од регионалниот пат Куманово – Крива Паланка во атарот на селото Орах, Општина Старо Нагоричане.

За манстирот во својата книга “Материјали по изучувањето на Македонија” од 1896 година,  Ѓорче Петров напишал дека според преданијата манастирот е стар повеќе од 1.000 години. За време на владеењето на османлиите манастирот запустел 4 пати од пожари и угнетување, додека најпосле, точно не познато кога, манастирот бил присвоен од кратовскиот бег Ахнед Чалма, кој што во црквата ги чувал своите кози. Околните селаните го откупупиле манстирот собрајќи го целиот сребрен накит на своите жени.

Се смета дека манастирот е основан во XIV  век од страна на севастократорот Дејан, зат на српскиот цар Стефан Душан, а за првпат се споменува во 1592 година, кога било напишано Карпинското евангелие, за кое во една преписка се кажува дека тоа е напишано во Карпински манастирот, во храм Воведение на Пресвета Богородица, во лето 1592 од страна на еромонахот Јоаникие. Денешниот изглед манастирот го добива во XVI – XVII век, а бил обновен кој крајот на XIX век.

Манстирскта црква посветена на Воведение на Пресвета Богородица е во форма на триконхос, а подоцна на западниот дел е доградена издолжена припрата.

Црквата има два слоја на фрескоживопис, првиот од 1592 година, а вториот од 1893 година.

На дрвениот иконостас е со скромен изглед се поставени мајсторски изработените икони, меѓу кои се осумте празнични икони од крајот на 16 век и почетокот на 17 век. Во XVI век во манстирот живееле на 300 калуѓери, а покрај тоа што важел за културен и духовен центар во регионот, бил значаен книжевен и скипторски центар чиј најзначајни книжевски дела се Карпинското евангелие и Апостол со ирмологиум, кои сега се наоѓаат во Москва.. Во 1745 година во манастирот Карпино дошол еромонахот Стефан, запишано од ерејот Стојко од Нагоричино, додека од друга рака е запишано дека света книга пеел поп (папа) Димитрија од село Врбен во Дебарска каза. Карпинскиот триод денес се чува во Софиската народна библиотека.

За да ја погледнете виртуелната прошетка на цел екран притиснете тука

Манастирската црква, Св. Андреја бил изградена кон крајот на XIV век, односно во 1388/1389 година, во кризни, турболентни историски околности, непосредно пред и за време на Косовската битка (1389) а пред освојувањето на Скопје од страна на Османслиското Царство (1392).

Била изграден на мошне безбедно и тешко пристапно место во карпестиот теснец Матка, високо над коритото на реката Треска, на зарамнет простор на левиот речен брег, на подрачје кое било под власт на кралот Марко (1371-1395) и спаѓало во пограничната зона на тогашната Маркова држава, а му припаѓало на принцот Андреаш, вториот син на крал Волкашин (1365-1371) и кралицата Елена, брат на кралот Марко.

Св. Андреја – Матка, од гледна точка на нејзината архитектура, претставува пример на доцновизантиско градителство, сублимат на идејни решенија на една подолга градителска традиција а истовремено и сакрална градба со локални обележја. Таа е релативно мала по своите димензии, комбинација на триконхален план и на крстообразно решение. Северната и јужната конха всушност се апсиди што ја имаат намената на певници, а третата конха на источната страна е олтарна апсида, однадвор петострана. Над централниот простор се издигнува купола поставена на пандантифи.

Живописот во црквата е насликан во три зони, а на натписот, северно од олтарната конха, испишани се имињата на зографите: митрополит Јован, зограф и монахот Григорие. Во поткуполниот простор биле насликани Големите празници кои се доста оштетени. Под Големите празници е насликан циклусот на Христовите маки и страдања. Во долната зона се насликани светители и свети воини во цел раст во долната зона над кои се насликани допојани престави на светители. Во конхата на апсидата е преставена Богородица со Христос седната на престол со пар ангели.

Според натписот на источниот ѕид кон манастирската црква при крајот на XIV век (1559/1560 година) била доградена припрата е со правоаголна основа и полукружен свод, без декорација на фасадите и без некои посебни архитектонски вредности. Од исто време потекнува фреско-живопис делумно зачуваниот во нартексот на нејзниот источен ѕид кој ги манифестира какартеристиките на поствизантиската епоха, а се одликува и со извесна монументалност, што не е специфично за сликарството од XVI век. Сликарството во припратата ги нема ликовните вредности на тоа во наосот од крајот на XIV век. Манстирската цркава во 1968-ма година е прогласена за споменик на културата, а  во 2018 е прогласен за културно наследство од особено значење.

За да ја погледнете виртуелната прошетка на цел екран притиснете тука

Црквата Св. Никола, с. Љуботен се наоѓа на 14 км. од центарот на Скопје на падините на Скопска Црна Гора за која Ѓорче Петров напишал: надвор од селото Љуботен на видно место има стара но убава црква, која се гледа дури и од Скопје, која според натписот над нејзината врата таа била изградена од царот Стефан Душан.

Според натписот врежан во камената плоча, поставена над западната влезна врата, црквата била изградена во 1337 година од страна на непознатата властелинка, ктиторката Даница.

Црквата има правоаголна форма со впишан крст, со осмоаголна купола во средишниот дел која се потпира на четири квадратни столбови и петострана аписда украсена со слепи ниши на источниот дел. Градена е од обработен камен и тули поставени во редови во наосот и во форма на крстови и шаховски полиња во горните делови на апсидата. Фасадата ја украсуваат и слепи ниши поставени на сите ѕидови и на апсидата.

Фрескоживописот е датиран во времето на градењето на црквата, а живописан е од страна на непознат, но мошне талентиран зограф за кој се смета дека потекнува од охридската школа.

Црквата во подолг период била напуштена при што страдал горниот дел од живописот. Во еден период црквата од страна на месното население била користена како штала за добиток, а во последно време е често ограбувана.  Во периодот од 2006 до 2017 година, фрескоживописот во црквата бил реставриран и конзервиран, а при реконструкција на црквата бил пронајден жртвеник со латински натпис, посветен на богот Либер. До црквата се наоѓа повеќевековно дабово дрво, кое според месното предание било оштетено од мештанин од муслиманска вероисповед, и на него сѐ уште се познаваат траги од обидот за сечење.

За да ја погледнете виртуелната прошетка на цел екран притиснете тука

Црквата Св. Никола, позната како Топлички манастир се наоѓа во атарот на с. Бабино, на 2 км. од регионалниот пат Битола – Кичево. Во минатото Топличкиот манастир бил не само религиозен, туки и книжевен и културно просветен центар во кој покрај црквата постоеле и конаци, библиотека и училиште кои за жал се одамна уништени.

Најстарите остатоци од религиозен карактер на просторот на Топличкиот манастир, утврдени со архолошки истражувања докажуваат постоење на ранохристијанска базилика од V-VI век, чии остатоци биле искористени како темели за подоцнежните градби. Во XIV век била изградена црква, која била срушена во XVI век, а зачуван е само западниот ѕид. Набргу по рушењето, според ктиторскиот натпис, црквата била повторно изградена и живописана во време на игуменот и еромонах Павнутие кој бил потпомогнат од Кир Димитар Пепиќ, кој бил кратовски кнез.

Топличкиот манастиор во XVI век прераснал не само во религиозен, туку и книжевен и културно просветен центар во кој се развивала книжевана, прешувачка и преведувачка дејност. Од манастирските конаци кои постоеле до XIX век, се наоѓале на јужната, западната и северната страна се зачувани само темелите.

Црквата има базиликална форма со припрата на западната страна и два правоаголни параклиса кои била доѕидани на јужната и северната страна.

Постариот живописот зачуван на западниот ѕид на црквата потекнува од крајот на XIV или почетокот на XV век, а по изградбата на новата црква во периодот помеѓу 1534/35 и 1537/38 година бил насликан живописот и тоа во наосот од страна на зографот Димитар од с. Леуново (Мавровско) , а во припрата од страна на Јован од Грамоста, кои ги носат карактеристики на сликарството за време на Османлискиот период. Иако мала по димензии, црквата Св. Никола е украсена со голем број на композиции од Големите празници, Христовите маки и страдања,  Христовите чуда и параболи, Апокрифниот живот на Св. Богородица, Житието на Св. Никола, како и поединечни стоечки и допојасни престави на светители.

За жал, денес црквата е запуштена и во лоша состојба како последица од минирањето од блискиот каменолом.

За да ја погледнете виртуелната прошетка на цел екран притиснете тука

Според натписот над влезната врата црквата била изградена и живописана во период од 1607 до 1612 година во време на Јеромонах Никанур со помош на околнити и поодалечните села од Преспа и битолско. Во 1612 година бил изграден и нартексот, а во XIX век бил дограден и затворениот трем. Околните конаци, според документ од 1599 година биле изградени пред црквата. Во манстирот постоела и голема библиотека, но била изгорена од грчки владика.

Црквата е мала еднокорабна градба без купола со кров на две води и кружна апсида, градена од кршен камен и варов малтер, типична за црквите од тој период. Црквата, иако мала по градба, содржи сложена тематско-иконографска програма во која се насликани сцени од Големите празници, Христовите параболи и страдања. Во нартексот е насликан Богородичниот aкатист, а специфично за иконографијата е што на северната страна во олтарот е насликан портретот на Купен, син на Стојна и Михајло од Битола, насликан во свечена световна облека што е ретка престава во средновековните цркви.

Манстирската црква посветена на Рождество на пресвета Богородица позната како Сливнички манастир се наоѓа на 4 км североисточно од селото Сливница на падините на планината Баба (Пелистер)

За да ја погледнете виртуелната прошетка на цел екран притиснете тука

Црквата Воведение на Пресвета Богородица, која поради селската слава, Спасовден, исто така го носи и името Св. Спас, се наоѓа во селото Кучевиште на 17 км од центарот на Скопје.

Првобитната црква, главниот наос, според натписот на влезната била изградена околу 1330 година, при крајот на владеењето на кралот Стефан Дечански, под ктиторство на Благоверната Марена, жупанот Радослав, неговата сестра Владислава идната жена на војводата Дејан, кои се насликани на ѕидовите на припратата заедно со цар Душан и царицата Елена и нивните деца Јован и Димитар.

Во основа црквата има облик на впишан крст во правоаголен простор, со висока купола потпрена на четири столба со петострана апсида декорирана со ниши, колонети и керамопластика. Била изградена во комбинација на делкан камен, тули и малтер со фасади украсени со керамопластична декорација. На западната страна била во 1337 година бил дограден специфичен двокатен нартекс, посветен на Св. Никола, чие приземје било засводено со три полукружни свода, а горниот кат, на кој се пристапувало по скриени дрвени скали, имал облик на еднокорабен засводен простор. Подоцна, на западната страна на припрата и на јужната страна на црквата бил изграден широк отворен трем.

Живописот во олтарот и наосот бил изработен по изградбата на црквата во 1331 година од страна на зографот Глигорие, а Нартексот бил живописана во периодот 1332-1337 година.

Наосот и нартексот биле повторно живописани во 1501 година, а истото така биле насликани и јужната и западната фасада на црквата. Живописот карактеристилен за отоманскиот период е значително послаб од постарата фаза. Црквата била повторно целосно живописана, освен припратата од јужната страна, во 1874 година, но овие фрески биле симнати во 1956 година за да откријата постарите фрески.

За да ја погледнете виртуелната прошетка на цел екран притиснете тука

Црквата е подигната на јужниот дел од селото Дреново, од каде се простира широка панорама према реката Црна и античкиот град Стоби. За градење на црквата бил употребен камен од Дреновската клисура, а со помош на керамички тубули водата била донесена од блискиот рид кај ,, Грбовечката Кула,,.

Црквата Св. Богородица е подигната за време на владеењето на цар Душан по својата архитектонска градба ги надминува сите останати цркви во целиот тиквешки крај.

Црквата била живописана и декорирана од зоргафот Димитрие во 1356 година, а сводот на јужниот ѕид на црквата, околу фреската на Св. Архангел се говори за живописувањето на црквата според кои истата е живописана во 1356 година ,, при државе Николе и Марко по смрти старонаго цара Стефана,,. Според една повелба од 1378 година, оваа црква властелинот Константин Дејановиќ е подарил како метох на светогорскиот манастир Св. Пантелејмон. За жал фрескописот е скоро целиот уништен, а останати се само мали фрагменти.

За жал за време на турското владеење црквата била запуштена и оштетена, осбено во нејзинот западен дел.     Меѓутоа сеуште останува енигма времето на ѕидањето на црквата, за извршените преправки, доградби на црквата, како изгледот на фреско живописот. Од изгледот и внатрешноста на црквата може да се види дека тоа е трикорабна куполна црква со крстобразна основа, имала две куполи носени од сводови: една над наосот, а другата над нартексот. Во своите основни линии оваа црква се поврзува со црквата Св. Софија во Солун, при што во Дреновската црква крстобразен бил не само централниот туку и западниот дел од црквата. Во констуркцијата на сводовите уште во првобитната градба, се употребувани антички столбови и капители, под кои се наоѓаат плочи со старогрчки натпис. Не е исклучено дека при ѕидањето на оваа црква да бил користен материјал од античките населби Еударист и Мотичани.

За да ја погледнете виртуелната прошетка на цел екран притиснете тука